Poniżej, w kolejności alfabetycznej znajdziesz opis broni, której używano w dawnych wiekach.
Część z nich opisana jest bardziej szczegółowo na innych stronach - wtedy zobaczysz odnośnik:
czytaj więcej.
ARKABUZ (arkebuz, arkebuza) - gładkolufowa broń palna używana w XVI i XVII wieku. Jednak lufa była znacznie dłuższa od tej w hakownicy, więc celność i donośność także była większa. Podczas walk prowadzono z arkebuzów ogień celny i skuteczny na nieco ponad 100 metrów czytaj więcej
ARMATA - broń miotająca, wynaleziona przed 1280 rokiem w Chinach w postaci metalowej rury (lufy), wyrzucającej pociski w stronę wroga za pomocą prochu strzelniczego.
Najwcześniejsze lufy armat wykonywano ponoć z bambusa albo twardych gatunków drzewa, których konstrukcję wzmacniano wielokrotnie owiniętym sznurkiem, lub żelaznymi obręczami czytaj więcej
BALISTA (arkbalista) - urządzenie przeznaczone do miotania belek, kamieni i strzał. Nazwa pochodzi od greckiego słowa ballo czyli rzucam. W średniowieczu nazwa to odnosiła się do ciężkiej kuszy, którą napinano za pomocą kołowrotów.
Duża balista mogła miotać kamienie o masie kilkudziesięciu kilogramów, a także okute belki o długości do 3 metrów. Były to najczęściej używane machiny oblężnicze przy zdobywaniu zamków, twierdz czy miast warownych czytaj więcej
BERDYSZ - broń obuchowa piechoty ruskiej, popularna w XVI-XVII wieku.
Był to topór bojowy o dużych rozmiarach.
Składał się z ciężkiego żeleźca osadzonego na długim ponad 150 cm stylisku - drzewcu.
Przeznaczony był do zadawania zamachowego, tnącego ciosu oburącz.
Czasem wykorzystywany był jako forkiet (podpórka) do muszkietów.
BOMBARDA - ciężkie działo dużego kalibru z połowy XIV wieku. Największe bombardy miały kaliber 700 milimetrów, a ich waga przekraczała 15 000 kg. Lufa działa przypominała kielich bez podstawki, a jej długość równa była jednemu kalibrowi. Szersza część tworzyła lufę, a węższa komorę prochową. Strzelano zazwyczaj kulami kamiennymi, a ich ciężar w największych działach dochodził do 500 kilogramów. Kule takie były wzmacniane żelaznymi obręczami. W późniejszym czasie używano także lanych kul żeliwnych. Zasięg bombardy wahał się od 200 do 600 metrów.
CAR-PUSZKA - działo gładkolufowe odlane w 1586 roku przez ludwisarza A. Czochowa. Jego kaliber to 890 milimetrów, długość lufy - 5,5 metra, ciężar całkowity 40 ton. Działo to stoi na dziedzińcu moskiewskiego Kremla i ani razu nie wystrzeliło, chociaż było przeznaczone do obrony jego murów. Pocisk pasujący do kalibru tego działa musiałby mieć wagę około 1900 kilogramów, a ładunek prochowy - 500 kilogramów. Odlane ze spiżu działo nie wytrzymałoby ciśnienia gazów prochowych. Przeprowadzone badania wykazały jednak, że mogło ono strzelać kamiennymi kartaczami.
FOGLERZ - ciężka broń palna z wymiennymi komorami prochowymi. Komory takie wkładano do tylnej części lufy. Foglerz takich komór miał zwykle 4 do 5, a zwane były prochownicami. Zwiększano w ten sposób szybkość oddawania strzałów. Napełniane prochem przed walką i później kolejno wkładane do lufy upraszczały ładowanie działa. Zaprzestano jednak ich używania, gdyż nieszczelność przylegania prochownicy do lufy powodowała uchodzenie gazów prochowych przez co zmniejszała się moc działa, a co za tym idzie jego skuteczność. Nazwa foglerz pochodzi od francuskiego słowa vueglaire co znaczy zatykać otwór.
FRONDIBOLA - machina oblężnicza, będąca olbrzymią zmechanizowaną procą służącą do miotania kamiennych pocisków. Jej nazwa to połączenie dwóch słów: francuskiego fronde (proca) i greckiego bolis (pocisk).
Zbudowana była z dwóch ramion.
Krótszego, do którego przymocowano przeciwciężar i dłuższego, z uchwytem na pocisk. Za pomocą liny ściągano dłuższe ramię, wkładano pocisk w uchwyt i gwałtownie zwalniano linę.
Przeciwciężar opadał w dół, a dłuższe ramię wykonywało ruch obrotowy wyrzucając pocisk na znaczną odległość.
FUZJA (z niem. flinta) - gładkolufowa broń palna z zamkiem skałkowym, posiadająca celownik, z połowy XVII wynaleziona we Francji. Jest to ostatni przedstawiciel broni gładkolufowej ładowanej od wylotu.
GARŁACZ - krótka, ręczna broń palna używana w XVI-XVIII wieku, poprzednik pistoletu. Miał on krótką, gładką lufę, rozszerzoną u wylotu w kształt lejka okrągłego lub nieco spłaszczonego u dołu. Jako pocisków używano siekańcy czyli drobno posiekanych kawałków ołowiu. Używany przez piechotę lub lekką jazdę nazywano także tromblonem lub eskopedą, natomiast wykorzystany na okrętach wojennych - espingolą czytaj więcej
HAKOWNICA - najstarsza ręczna broń palna używana w XIV-XVI wieku. Jej nazwa pochodzi od haka zamocowanego pod spodem lufy, który był zaczepiany o podporę podczas strzału, co zmniejszało odrzut broni. Lufa była z żelaza lub brązu, miała kształt graniastosłupa ośmiobocznego a jej długość wynosiła od 25 - 50 centymetrów. Kaliber to około 20 milimetrów. Lufa osadzona była na drewnianym łożu o długości 1,8 metra, a ciężar całkowity wynosił kilkanaście kilogramów. Jako pocisków początkowo używano kul kamiennych lub żeliwnych, a potem ołowianych. Używane były przeważnie przy obronie miast lub zamków czytaj więcej
KARTAUNA - największe gładkolufowe działo odprzodowe używane w XVI-XVIII wieku. Długość lufy wynosiła 14-27 kalibrów, a pociski miały kształt kul i ważyły do 20 kilogramów. Największe, podwójne działa miały kaliber około 230 milimetrów, zwykłe - 190 milimetrów; trzy-czwarte-175 mm; półkartauny - 150 mm; ćwierćkartauny - 120 mm; oraz oktawy - 100 mm. Ciężar lufy kartauny podwójnej wynosił ponad 6 ton, a najmniejszej oktawy około 1 tony. Lufy odlewane były ze spiżu lub żeliwa czytaj więcej
KATAPULTA - machina miotająca wykorzystująca w swoim działaniu siłę sprężystości zastosowanych w jej budowie materiałów. W tym przypadku były to dwie skręcone z włosów, jelit zwierzęcych czy włókien roślinnych struny. Do nich umocowane były poziomo sztywne belki połączone cięciwą i napinane za pomocą kołowrotu umocowanego na jednym z końców łoża. W łożu znajdowało się rowkowe wgłębienie, do którego wkładano pocisk (kamień, bełt czy belkę) przeznaczony do miotania. Łoże katapulty było regulowane tzn. można było je opuszczać lub podnosić czytaj więcej
KOLUBRYNA (serpentyna, wężownica, szlanga) - gładkolufowe działo o długości lufy od 28-40 kalibrów, dzięki czemu miało dużą siłę przebicia i większą donośność. Jednocześnie jej duży ciężar powodował trudności w jej transporcie. Kolubrynę o szczególnie długiej lufie zwano - ekstraordynalną natomiast o lufie krótkiej -bastardą lub bękartem. Najmniejsze kolubryny nazywano FALKONETAMI a ich kaliber to 70 milimetrów. Nieco większe, ćwierćkolubryny zwane FALKONAMI miały kaliber 95 mm.
KRÓCICA - rodzaj gładkolufowego pistoletu używanego w XVII i XVIII wieku. Początkowo krócice miały zamek skałkowy, później kapiszonowy czytaj więcej
KUSZA - broń miotająca, składająca się z krótkiego łuku przymocowanego do łoża, w którym umieszczony był mechanizm zwalniający cięciwę i miejsce na pocisk, zazwyczaj krótką strzałę zwaną bełtem czytaj więcej
MUSZKIET - gładkolufowa, ręczna broń palna o kalibrze 18-20 milimetrów używana w XVI wieku. Ze względu na znaczny jego ciężar wynoszący około 10 kilogramów, podczas strzału muszkiet opierano na podpórce noszącej nazwę forkiet, którą jednym końcem wbijano w ziemię czytaj więcej
ONAGER - rodzaj machiny wojennej, typ katapulty rozpowszechnionej w starożytności, a następnie rozwijanej w średniowieczu czytaj więcej
PISTOLET - krótka, ręczna broń palna (z wyłączeniem rewolwerów), zasilana najczęściej amunicją pistoletową, rzadziej rewolwerową czytaj więcej
PISZCZEL - ręczna broń palna używana w XVI wieku przez piechotę polską i rosyjską. Broń przypominała kość piszczelową dużego zwierzęcia, uciętą z jednego końca. Była to długa rura żelazna lub drewniana, zamknięta z jednej strony. Do rury wsypywano proch, wkładano kulę żelazną lub kamienną, a następnie zapalano proch. Służył do tego niewielki otwór, zwany zapałem wydrążony w zamkniętym końcu rury. Z racji znacznej długości i niezwykle prostego łoża, w którym osadzona była rura, broń tę zwano także kijem.
POLYBOLOS - wielostrzałowa kusza, posiadająca bębenkowy zasobnik na strzały. Umieszczony był równolegle do łoża kuszy i obracał się jednocześnie z naciąganiem cięciwy. Nazwa od słów greckich: polys (liczny) i bolis (pocisk) czytaj więcej
PROCA - starożytna i średniowieczna broń bojowa różniąca się od tej znanej dzisiaj. Składała się z dwóch kawałków rzemienia lub linki o długości około metra, połączonych w jednym końcu szerszym kawałkiem skóry, w którą wkładano kamień.
Dwa, nie połączone ze sobą końce procarz ujmował w dłoń i zataczał nimi poziome lub pionowe koła i w pewnej chwili wypuszczał jeden z trzymanych końców procy a kamień wylatywał w kierunku celu. Zręczny procarz mógł celnie razić wrogów z odległości nawet 200 metrów czytaj więcej
PUSZKA - Najstarsze wyobrażenie prymitywnego działa znajduje się w miniaturze tzw. "Rękopisu Milemete" Waltera z Milemete z 1326 roku, znajdującego się obecnie w Oksfordzie. Ten prymitywny rodzaj działa nazwano po francusku pot de fer, po włosku vasa, po niemiecku Buchse, a po polsku puszka. Z wiarygodnych relacji historycznych wiadomo, że z podobnych dział polowych korzystali Anglicy w 1346 roku w bitwie pod Crecy. Zastosowania pierwszych prymitywnych dział dawał raczej skutek psychologiczny, niż niszczący. Były to działa bardzo ciężkie i konstrukcyjnie bardzo dalekie od doskonałości.
RUSZNICA - gładkolufowa palna broń ręczna używana od XV-XVII wieku z zamkiem lontowym lub skałkowym. Nazwa pochodzi od czeskiego słowa rucnice oznaczającą broń ręczną czytaj więcej
SKORPION - starożytna i średniowieczna broń miotająca strzały. Jej niewielkie rozmiary i duża skuteczność rażenia, czyniły z niej groźny oręż na polu bitwy czytaj więcej
TARAN - dawna machina oblężnicza służąca do rozbijania i wyważania bram i murów zamków, oraz innych obleganych umocnień. Był używany w starożytności i średniowieczu. W najprostszej wersji taran stanowił ciężką belkę niesioną przez kilku lub kilkunastu żołnierzy, którzy uderzali nią w bramę. Belka bywała zakończona żelaznym okuciem, czasami w formie baraniego łba. Taran mógł mieć również formę rusztowania, pod którym była wahadłowo zawieszona ciężka belka.
Zwykle taka machina była wyposażona w koła do przemieszczania i zadaszenie w celu osłony żołnierzy przed pociskami wroga czytaj więcej
TARAŚNICA - odmiana bombardy. Jej lufa była dużo dłuższa od lufy bombardy i wynosiła od 8 - 25 kalibrów. Kaliber taraśnic to 50 - 100 milimetrów. Ciężar takiej lufy dochodził do 300 kilogramów. Mniejsze lufy o kalibrze 25 - 40 cm ważyły od 10 - 24 kilogramów. Działa te używane były w XV i XVI wieku do obrony umocnień stałych, oraz w walkach polowych przy użyciu taboru. Nazwa broni wywodzi się z tego, że z działa strzelano spoza drewnianej zasłony zwanej tarasem.
TREBUSZ - rodzaj średniowiecznej machiny miotającej pociski kuliste. Zwany był także trabutium. Machina posiadała nieruchomą przeciwwagę, dzięki czemu oznaczała się dużą celnością, lecz jej donośność nie była duża. Odmianą trebusza była biffa, która miała ruchomą przeciwwagę. Natomiast blida była rozwinięciem trebusza i biffy. Posiadała ona dwie przeciwwagi, ruchomą i nieruchomą, dzięki czemu oznaczała się zarówno dużą celnością jak i donośnością czytaj więcej
WIEŻA oblężnicza SZTURMOWA (hulajpole) - machina oblężnicza na kołach, używana przy zdobywaniu zamków i warownych miast aż do XVII wieku. Była to wielopiętrowa, czworokątna baszta zbudowana z grubych pali obitych deskami. Posiadała galeryjki, platformy i otwory strzelnicze, przez które łucznicy i kusznicy razili obrońców obleganych miast czy zamków. Przeważnie na najniższej kondygnacju znajdował się taran. Na górnych piętrach znajdował się pomost szturmowy, który mógł być opuszczany na mury.
Po nim także do zdobywanego miasta czy zamku mogli dostać się oblegający czytaj więcej
WINEA - starożytna i średniowieczna machina oblężnicza mająca podłogę i dach wsparty na słupach i przesuwająca się na kołach. Podtaczana pod mury obleganej twierdzy lub miasta, chroniła ukrytych w niej wojowników wykonujących podkopy pod murami. Stosowana na dużą skalę już przez armię rzymską.
Odmianą winei był tzw. hulajgród, czyli czworoboczna osłona z desek z otworami strzelniczymi. Używana ona była głównie na Rusi w XVI i XVII wieku. Przetaczana była ona na kołach lub płozach.
Na koniec rodzaje zamków stosowanych w broni palnej - od najstarszego do najnowocześniejszego.
ZAMEK LONTOWY - pierwsze prymitywne urządzenie zapłonowe ułatwiające oddanie strzału z ręcznej broni palnej. Zbudowany był z kurka, na końcu którego umocowany był tlący się lont, panewki prochowej połączonej z zapałem i spustu. Pociągając za spust, zwalniano kurek, którego tlący się lont uderzał w panewkę, zapalając znajdujący się w niej proch. Następnie ogień przenosił się poprzez zapał do ładunku prochowego, zapalając go, co powodowało wystrzał. czytaj więcej
ZAMEK KOŁOWY - wynaleziony w 1517 roku przez Leonarda da Vinci. Zasada działania zamka polegała na tym, że w chwili zwolnienia spustu kurek pocierał o karbowane kółko obracające się pod wpływem sprężyny. Na końcu kurka osadzony był kawałek pirytu, czyli krystalicznego minerału będącego siarczkiem żelaza. Powstająca iskra zapalała proch w zapale i następował wystrzał. Zamek taki najczęściej używany był w arkabuzach. Lecz jego budowa była zbyt delikatna i dlatego też równolegle stosowany był zamek lontowy. czytaj więcej
ZAMEK SKAŁKOWY - wynaleziony w początku XVIII wieku. Od zamka lontowego różnił się tym, że w szczękach kurka zamiast lontu umocowany był krzemień. W chwili oddawania strzału krzemień ten, po naciśnięciu spustu, uderzał w krzesiwo znajdujące się w bezpośredniej bliskości panewki prochowej i zapału. Iskra, powstająca przy uderzeniu krzemienia o krzesiwo, zapalała podsypkę prochową na panewce, od której z kolei poprzez zapał zapalał się ładunek prochowy i następował wystrzał. Zamek ten stosowany był do lat trzydziestych XIX wieku. czytaj więcej
ZAMEK KAPISZONOWY - wynaleziony w 1818 roku. Składał się z miedzianego kapiszona mającego kształt niewielkiego kapturka, w którym znajdowała się rtęć piorunująca. Kapturek ten nakładano na kominek odprowadzający iskrę ogniową poprzez zapłon, do komory prochowej. Odpalenie broni następowało po zwolnieniu spustu, który powodował uderzenie ostro zakończonego kurka w ten właśnie kapiszon. Nazwa pochodzi od francuskiego słowa capuchon i oznacza kapturek. Zamek ten używany był czasu kiedy broń palną odprzodową (ładowaną od wylotu lufy) zastąpiono bronią palną odtylcową (ładowaną od wlotu lufy) tj. do drugiej połowy XIX wieku.