Automat do prezentacji pojedynczych fotografii z całych cykli fotograficznych.
Zwykle takie projekcje odbywały się w pomieszczeniu przedzielonym wieloboczną ścianą, w którym umiejscowione były wizjery do oglądania fotografii. Z reguły fotoplastykon posiadał 25 stanowisk do oglądania zdjęć.
Seans wyglądał w ten sposób, że widz co kilka sekund oglądał nową fotografię, a widziany nieruchomy obraz był zsynchronizowany z dźwiękiem w postaci nagranych dźwięków, czy słowa czytanego.
Historia fotoplastykonu zaczęła się od opracowania zasad stereoskopii przez Charlesa Wheatstone, a następnie - zbudowania w 1849 roku stereoskopowego aparatu fotograficznego przez innego brytyjskiego fizyka, Dawida Brewstera. Aparat robił zdjęcia za pomocą dwóch obiektywów oddalonych od siebie o odległość zbliżoną do układu ludzkich oczu, tzn. około 65 mm.
Fotografie przestrzenne wykonane takim aparatem zademonstrowano publiczności po raz pierwszy w 1851 roku na londyńskiej wystawie światowej w Crystal Palace.
Kolejnym krokiem było skonstruowanie w 1861 roku przez Amerykanina Oliviera Wendella Holmesa lekkiego przenośnego stereoskopu, dzięki któremu w latach 60-tych XIX wieku oglądanie przestrzennych obrazów stało się bardzo modne.
Wyprodukowano setki tysięcy stereoskopów i miliony fotografii stereoskopowych (stereopary) o takich samych, znormalizowanych wymiarach - około 9 x 18 centymetrów.
Zaczęły się pojawiać urządzenia pozwalające na demonstrowanie trójwymiarowych obrazów szerszej publiczności.
W roku 1866 we Francji, Alois Polanecky zbudował urządzenie, z którego mogło korzystać 25 osób jednocześnie - pierwszy fotoplastykon, który stanowił jedną z rozrywek na XIX wiecznych jarmarkach
Za właściwego wynalazcę fotoplastykonu uznano jednak berlińskiego przedsiębiorcę Augusta Fuhrmanna, który nadał urządzeniu ostateczny kształt, rozpowszechniony później na całym świecie.
Patent Fuhrmanna - w Niemczech nazywany szumnie Kaiser Panorama (Panorama Cesarska) - zadebiutował w roku 1885 we Wrocławiu.
W drewnianej walcowatej konstrukcji zwieńczonej bogatą dekoracją rzeźbiarską mieściło się 25 stereoskopów. Urządzenie poruszał mechanizm zegara wieżowego z ciężarami zapewniający 3-godzinną pracę. Do oświetlenia przezroczy stosowano palniki gazowe z koszulkami żarowymi, a widzowie mogli sami regulować jasność oświetlenia.
Każdej zmianie przezroczy towarzyszył dźwięk dzwonka.
Z czasem wprowadzono mechanizm elektryczny. W ten sposób fotoplastykon porzucił jarmarczną budę i przeprowadził się do serc wielkich miast, nabierając szyku i elegancji.
Rozwój kina spowodował, że w roku 1928 działało jeszcze tylko 180 takich urządzeń, ale już w roku 1939 zamknięto ostatni fotoplastykon w Berlinie.
Ciekawostka:
W Warszawie, w oficynie domu przy ulicy Aleje Jerozolimskie 51, istnieje jedyny fotoplastykon funkcjonujący na miejscu od początku powstania tj. od około 1905 roku.
Obecnie działa pod patronatem Muzeum Powstania Warszawskiego.