Ozdobne urządzenie wodne, najczęściej wyrzucające pod ciśnieniem wodę z dysz.
W fontannie woda wypływająca ze źródła (łac. fons) napełnia otwarty zbiornik jakiegoś rodzaju, oraz odpływa z niego - konstrukcja składa się z basenu z przelewem i trzonu z dyszą.
Do trzonu doprowadzona jest pod ciśnieniem woda, która tryska z jednej lub kilku dysz.
Woda opadając gromadzona jest w basenie. Basen może być złożony z jednej lub kilku mis różnej wielkości, różnego kształtu. Ilość wody w basenach regulowana jest za pomocą przelewów. Fontanna może być ścienna, lub wolnostojąca.
Pierwsze fontanny (wodotryski) konstruowano już w czasach antycznych, i szybko stały się one podstawowym elementem wyposażenia miast. Rozwój pierwszych sieci wodociągowych ponad 6 tysięcy lat temu, umożliwiał wykorzystanie nadmiaru wody doprowadzanej akweduktami między innymi właśnie do budowy fontann.
Bazowały one na strumieniu swobodnie płynącej wody, choć już wtedy były fontanny strzelające w górę strumieniami wody, dzięki ręcznie napędzanym pompom.
Umieszczano je w ogrodach, parkach, placach miast, na ulicach i dziedzińcach pałaców - służyły ozdobie, pełniły funkcje użytkowe lub kultowe (np. w meczetach, bazylikach wczesnochrześcijańskich).
Pierwszą (znaną) fontannę uruchomił około 60 roku n.e. grecki matematyk, fizyk, mechanik, wynalazca i konstruktor: Heron z Aleksandrii. Tryskała źródlaną wodą dzięki sile grawitacji - nie wymagała żadnej pompy ani innego napędu.
W Polsce pierwsze fontanny były również napędzane grawitacyjnie, jak np. fontanna w Pińczowie z 1593 roku, do której wodę doprowadzono kamiennym rurociągiem z położonej powyżej niej sadzawki.
Pierwszą fontannę uruchomioną w Warszawie zaraz po wojnie, wspomagał siłą swoich mięśni ukryty hydraulik.
Rozróżnia się dwa zasadnicze typy fontann:
fontanna europejska - jest to fontanna, w której woda tryska ponad zbiornik, a następnie wpada do niego, jednocześnie burząc lustro wody. Tego typu fontanny rozpowszechniły się w Europie na początku ery nowożytnej i są obecnie najpopularniejsze;
arabska - jest to fontanna, w której woda nigdy nie znajduje się w powietrzu, a wycieka z otworu po elementach swojej konstrukcji. Fontanny tego typu budowali muzułmanie, szczególnie na półwyspie Iberyjskim (Grenada), oraz w Turcji.
Najsłynniejsze fontanny:
Rzym: fontanna di Trevi, zbudowana na zamówienie papieża Klemensa XIII w połowie XVII wieku, Paryż: fontanny w ogrodach Wersalu, Polska: fontanna Neptuna w Gdańsku,
Jedną z największych jest wybudowana w 1997 roku w Singapurze Fountain of Wealth. Zajmuje powierzchnię 1683 metrów kwadratowych, a koszt jej budowy wyniósł 6 milionów dolarów; natomiast najwyższy na świecie strumień wody wyrzuca fontanna w Arabii Saudyjskiej. Fontana Fahda bije na rekordowe 312 metrów (wieża Eiffla bez anteny ma około 301 metrów).
Ciekawostka:
Każdego roku aż 10 milionów turystów podziwia rzymską fontannę di Trevi, która powstała w 1762 roku i mając 27 metrów wysokości jest największą rzymską fontanną. Odwiedzający wrzucają do niej monety, wierząc, że to pozwoli im w przyszłości powrócić do stolicy Włoch. Dziennie do barokowego zabytku wpada średnio 3 tysiące euro, a więc rocznie może to być nawet 2 miliony euro.
Co kilka miesięcy pod nadzorem policji pieniądze wybierane są z dna, a następnie przekazywane organizacji charytatywnej Caritas.