Wulkaniczna skała magmowa (z łacińskiego: pumex), dawniej pemza.
Jest zbudowana z porowatego (ponad 50% porów) szkliwa wulkanicznego, powstałego z silnie gazującej, pienistej lawy. To po prostu skała, która wystygła tak szybko, że nie było czasu aby się skrystalizowała, a uwolniona para spowodowała, że cała masa urosła jako piana.
Ma szklistą, drobnoziarnistą strukturę o najczęściej jasnym kolorze: jasnobrunatnym, jasnoszarym, białawym lub niebieskawym. W jego składzie chemicznym występuje kwarc, plagioklaz i biotyt.
Pumeks znany i stosowany był już w starożytności.
Wykorzystywano go do produkcji materiałów budowlanych o właściwościach podobnych do keramzytu. Zarówno Grecy, jak i Rzymianie, pumeks mielili, a następnie mieszali z piaskiem i wapnem. W wyniku tego procesu otrzymywali materiał budowlany o znacznej wytrzymałości i odporności na wodę.
Pumeks stosowano również w kosmetyce - na przykład w starożytnym Egipcie gładka, ogolona twarz była wyznacznikiem statusu społecznego. Wykorzystywano w tym celu, oprócz golenia, także kremy depilujące i właśnie pumeksy.
Nasi przodkowie czyścili sobie zęby przy pomocy m.in. popiołu, skorupek jajek, pumeksu i muszli.
Ciekawostką jest fakt, że pumeksu używano również w piśmiennictwie, do usuwania starych zapisów z pergaminu - coś w rodzaju współczesnej gumki do mazania.
Dzisiaj nadal jest stosowany w budownictwie jako materiał izolacyjny, oraz jako środek filtracyjny.
Jest również stosowany do usuwania zrogowaciałego naskórka i odcisków, umożliwia usuwanie trudnych do usunięcia zabrudzeń. Używany jest do utrzymania higieny kończyn. Należy jednak pamiętać, aby często zmieniać pumeks z tego względu, iż ulega on zabrudzeniu, co powoduje szybki rozwój bakterii. Wykonany z czystych, naturalnych surowców nie powoduje żadnych uczuleń.
Twardość pumeksu w skali Mohsa wynosi około 6,5 do 6,0 i to powoduje, że mimo tego że jest delikatny, to nadaje się do obróbki szkła oraz kamienia. Jest kruchy, nierozpuszczalny w wodzie.
Wielkie złoża pumeksu występują w Armenii i na Wyspach Liparyjskich.