Organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów; ma działanie narkotyczne.
Wchodzi w skład opium i jest jego najistotniejszym składnikiem psychoaktywnym.
Wyodrębnił ją w roku 1804 Friedrich Sertürner z mleczka makowego. Nazwę morfina (z łaciny: morphinum) zaczerpnął z mitologii greckiej, od imienia greckiego bożka snów - Morfeusza. Był to pierwszy alkaloid uzyskany z jakiejkolwiek rośliny.
W stanie czystym jest to biała substancja stała, o gorzkim smaku, bez zapachu, słabo rozpuszczalna w wodzie - po raz pierwszy wydzielono ją z opium już w roku 1813.
Okazało się, że morfina jest silnym środkiem przeciwbólowym i nasennym. Wkrótce okrzyknięto ją "cudownym lekiem" i mimo nie do końca poznanych skutków ubocznych, stosowano na porządku dziennym podczas wojny secesyjnej, doprowadzając do trwałego uzależnienia wielu rannych żołnierzy.
Co ciekawe, jednym z nich okazał się późniejszy twórca Coca-Coli. Napój produkowany z dodatkiem kokainy i kofeiny miał być łagodnym środkiem umożliwiającym radzenie sobie z uzależnieniem morfinowym.
Duże uznanie lekarzy sprawiło, że morfina była wykorzystywana na dużą skalę przez wojska walczące w II wojnie światowej.
Dzisiaj podaje się ją doustnie pod postacią tabletek (wtedy zaczyna działać po około 30 minutach), w postaci roztworu wstrzykując pod skórę (po 15 minutach), lub dożylnie (początek po 2-3 minutach). Całkowity czas działania substancji wynosi około 4 godzin.
Ma działanie narkotyczne (odurzające), przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (zalicza się do depresantów).
Nadmierne dawki mogą prowadzić do śpiączki z depresją ośrodka oddechowego (niewydolność oddechowa).
Kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do uzależnienia fizycznego, uzależnienie psychiczne występuje znacznie szybciej. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych, powoduje powstawanie tolerancji na lek.