Półprzewodnikowy element elektroniczny, wzmacniający sygnał elektryczny.
Używany jest jako przełącznik, lub we wzmacniaczach napięcia prądu.
Nazwa tranzystor pochodzi z angielskiego zwrotu transfer resistor, który oznacza element transformujący rezystancję.
Pierwsze trzy patenty na projekt elementu elektronicznego, o zasadzie działania podobnej do tranzystora, zostały udzielone w 1928 roku w Niemczech Juliusowi Edgarowi Lilienfeldowi.
On jednak prawdopodobnie nie wykorzystał swoich projektów i tranzystora nie skonstruował - dopiero eksperyment przeprowadzony w latach 90-tych XX wieku wykazał, że jeden z nich działałby prawidłowo.
Zespół badawczy w laboratoriach Bella w USA, kierowany przez Johna Bardeena, w 1947 roku wykonał pierwszy tranzystor z małego kawałka metalopodobnego pierwiastka chemicznego - germanu.
Wraz z nim wynalazku dokonali: Walter Houser Brattain oraz William Bradford Shockley, za co przyznano im Nagrodę Nobla z fizyki w 1956 roku.
Urządzenie doświadczalne wyglądało prymitywnie, ale mogło wzmacniać moc sygnału 100-krotnie.
Tranzystor zastąpił z powodzeniem duże, pobierające sporo prądu i wydzielające spore ilości ciepła lampy elektronowe, co umożliwiło produkcję znacznie mniejszych urządzeń elektronicznych. Można było zacząć produkcję np. przenośnego radia - ponieważ tranzystory pochłaniają mało energii i można je zasilać z małych baterii.
Pierwsze tranzystory były bardzo drogie - w roku 1954 jeden kosztował 5,5 dolara; dla porównania dzisiaj jest to koszt około 190 nanodolarów (miliardowe części dolara).
Wyróżnia się dwie główne grupy tranzystorów, różniące się zasadniczo zasadą działania:
1. Tranzystory bipolarne, w których prąd wyjściowy jest funkcją prądu wejściowego (sterowanie prądowe).
2. Tranzystory unipolarne (tranzystory polowe), w których prąd wyjściowy jest funkcją napięcia (sterowanie napięciowe).
Dzisiaj wszystkie komputery i urządzenia elektroniczne mające w środku mikroprocesor pracują przy wykorzystaniu tranzystorów - o ich wszechstronności niech świadczy fakt, że w roku 1997 liczba produkowanych tranzystorów we wszystkich fabrykach na świecie przekroczyła liczbę mrówek żyjących na Ziemi. O popularności tranzystora niech świadczy jeszcze jedno porównanie: w roku 1955 produkowano już kilka milionów sztuk (mimo wysokiej ceny) - dzisiaj jest to miliard miliardów (jedynka osiemnastoma zerami!).
Tranzystor ostrzowy - 1948 - J. Bardeen, W.H. Brattain (USA),
Tranzystor warstwowy - 1949 - W. Shockley (USA),
Fototranzystor - 30 marca 1950 roku firma Bell Telephone Laboratories z siedzibą w Murray Hill w stanie New Jersey ogłosiła wynalezienie fototranzystora (tranzystora uruchamianego nie przez prąd, lecz przez światło). Jego twórcą był doktor John Northrup Shive.
Pierwszym tranzystorem produkowanym w małych ilościach w Polsce był tranzystor ostrzowy TC1. Pierwszymi produkowanymi na skalę przemysłową przez Tewę, były germanowe tranzystory stopowe TG1 i TG2.
Ciekawostka:
Rok 2001. Holenderscy naukowcy z Uniwersytetu w Delft stworzyli tranzystor składający się z jednej cząsteczki! Rozmiar tego cudu miniaturyzacji wynosi zaledwie jeden nanometr (10 -9 m), a do zmiany swojego stanu (włączony/wyłączony) potrzebuje on tylko jednego elektronu!
Naukowcy przewidują, że ich wynalazek pozwoli na konstruowanie układów miliony razy szybszych od obecnie stosowanych, przy czym ich wielkość pozwoli na dalszą miniaturyzację elektronicznych urządzeń.