Z greckiego: skaphe - łódź; ander, andros - człowiek. Specjalny ubiór ułatwiający nurkowanie.
Skafandry dzielą się na miękkie (kauczukowe, umożliwiające osiąganie głębokości do około 90 metrów), i sztywne (składające się z metalowych pierścieni, działające do około 200 metrów głębokości), które umożliwiają nurkowi długotrwałe przebywanie pod wodą.
Wyróżnia się także skafandry autonomiczne (mające zamontowane butle ze sprężonym powietrzem) i skafandry nieautonomiczne, przewodowe - gdzie powietrze tłoczone jest do nurka specjalnymi przewodami.
Skafandry współczesne pochodzą od dzwonów nurkowych, działających na analogicznych zasadach jak kesony, które umożliwiają pracę pod wodą bez masek i skafandrów (praca odbywa się wewnątrz dzwonu).
Najstarsze informacje związane z pomysłami tego typu urządzeń dotyczą IV wieku p.n.e. Pierwszy dzwon nurkowy skonstruował w 1535 roku Włoch Guglielmo de Lorena. W 1690 roku angielski astronom Edmund Halley zbudował dzwon umożliwiający wymianę powietrza, a w 1699 roku Francuz Denis Papin zastosował w tym celu pompę tłoczącą.
Po raz pierwszy dzwon nurkowy został użyty do prac inżynieryjnych w 1779 roku; obecnie znajduje zastosowanie także do ratowania zatopionych okrętów podwodnych.
Pierwszy nowoczesny, odporny na ciśnienie, skafander skonstruował Anglik John Lethbridge w 1715 roku, pierwszy zaś skafander autonomiczny zbudował Francuz Freminat w 1783 roku.
Pierwowzory skafandrów miękkich powstały wraz z wynalezieniem hełmu nurkowego przez Niemca A. Siebe'a w 1839 roku i zastosowaniem do ich budowy kauczuku przez Francuza J. M. Cabirola w 1857 roku.
Skafander pancerny został skonstruowany ostatecznie przez Niemców Neufeldta i Kuhnkego w roku 1920 - za jego pomocą osiągnięto rekordowe zanurzenie 240 metrów.
Obecnie głównym problemem jest zabezpieczenie przed tzw. chorobą kesonową i innymi biologicznymi skutkami przebywania na wielkich głębokościach; w tym celu stosuje się specjalne mieszanki oddechowe helowo-tlenowe, bądź też zawierające kombinacje tlenu z innymi gazami szlachetnymi.
Do prac na większych głębokościach używa się bezzałogowych wieżyczek obserwacyjnych wynalezionych w 1865 roku, zdolnych do osiągnięcia głębokości do 700 metrów.
Osobną dyscyplinę stanowi tzw. nurkowanie swobodne. Używa się do niego ubiorów składających się z maski, butli z tlenem i płetw. Pierwszy taki ubiór wynaleźli w 1865 roku Francuzi. Rozwój konstrukcyjny stał się możliwy po wynalezieniu aparatu oddechowego, składającego się z maski tlenowej, połączonej z umieszczoną na plecach butlą (1914 rok).
Po raz pierwszy zastosowano go w latach dwudziestych przy ewakuacji zatopionych okrętów podwodnych.
Wynalezienie sztucznych płetw, przez Francuza Louisa de Corlieu w 1926 roku, umożliwiło operatywne działania płetwonurków na głębokościach, sięgających kilkunastu metrów (dowodem była duża liczba akcji dywersyjnych z ich udziałem w czasie II wojny światowej, m.in. tzw. żywych torped).
W 1943 roku Francuzi Jacques-Yves Cousteau i Émile Gagnan wynaleźli udoskonalony aparat oddechowy, nazwany akwalungiem (łac. aqua - woda, ang. lung - płuca), który przyczynił się po wojnie do niesłychanego spopularyzowania nurkowania swobodnego.
W ostatnich latach prowadzone są eksperymenty polegające na wielodniowym przebywaniu pod wodą płetwonurków, działających tam w oparciu o specjalnie skonstruowane podmorskie bazy - domy (pierwsza: francuska Pre Continent 1, zbudowana w 1962 roku, z inicjatywy J. Y. Cousteau; oraz amerykański SDC, zbudowany w 1962 roku, z inicjatywy Amerykanina E. Linka). Wykazały one możliwość adaptacji odpowiednio wytrenowanych organizmów akwanautów nawet do długotrwałego przebywania pod wodą.
Jak głęboko można się zanurzyć:
40 metrów | swobodne nurkowanie z aparatem tlenowym "dla rozrywki" |
162 metrów | rekord głębokości swobodnego nurkowania |
254 metrów | nurkowanie z aparatem wypełnionym specjalną mieszaniną gazów |
366 metrów | głębokość osiągana przez profesjonalnych nurków z aparatami |
610 metrów | znamionowa głęb. zanurzenia skafandra ciężkiego Hardsuit 2000 |
915 metrów | osiągalna głębokość zanurzenia ciężkiego skafandra Hardsuit 2000 |
Wyobraź sobie zdobywanie kosmosu bez odpowiedniego ubioru - skafandra.