Akt normatywny, zawierający logicznie usystematyzowany zbiór przepisów.
Ma to na celu regulowanie określonej dziedziny stosunków społecznych (z łac. codex: księga, spis).
Kiedy jest mowa o pierwszym zbiorze praw, to zazwyczaj uważa się, że pierwszym (znanym jako kodeks), był kodeks Hammurabiego (szóstego przedstawiciela I dynastii z Babilonu) pochodzący z XVIII wieku p.n.e.
Kodeks ten został zapisany pismem klinowym na bazaltowej steli, którą odkrył archeolog francuski w Suzie na południowym wschodzie Iranu, na przełomie 1901 i 1902 roku, i najpewniej to sprawiło, że jako pierwszy właśnie spis praw Hammurabiego został poznany prawie w całości.
Tekst z kodeksu pozbawiony był wyróżnień i punktów i dzielił się na trzy części: wstęp, właściwe przepisy prawne z 282 paragrafami, oraz epilog zawierający sankcje prawne.
W górnej części steli zobrazowano króla Hammurabiego, stojącego w kornej postawie przed siedzącym na tronie bogiem słońca, Szamaszem. Król przyjmuje insygnia władzy z rąk tego głównego bóstwa całej Mezopotamii.
Analiza tekstu pokazuje, że mieszkańcy państwa Hammurabiego nie byli równi wobec prawa. O wielkości kary decydował status: wolny czy niewolnik, posiadany majątek lub funkcja - wyróżniano tutaj urzędników oraz dworzan.
Liczyło się też, kto skarżył i kto był oskarżonym.
System kar był oparty na zasadzie: "Czym uczyniłeś to ci odetniemy", ale wyłącznie w przypadkach, kiedy sprawca miał ten sam status społeczny, co ofiara. Na przykład jeśli syn uderzył ojca, ucinano mu rękę.
To z tego zbioru praw pochodzi powiedzenie: oko za oko, ząb za ząb - tzw. prawo talionu.
§§196 i 197 kodeksu Hammurabiego - "Jeśli pełnoprawny obywatel wybił oko członkowi klasy pełnoprawnych obywateli, wybiją mu oko. Jeśli złamał kość pełnoprawnego obywatela, złamią mu kość".
Obecnie, stelę można oglądać w Muzeum Luwr w Paryżu.
Oprócz kodeksu Hammurabiego znane są przynajmniej trzy wcześniejsze kodeksy - kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu (około 2060 roku p.n.e.), kodeks Lipit-Isztar, władcy miasta Isin (początek II tysiąclecia p.n.e.) oraz akadyjski Kodeks z Esznunny.
Dzisiaj w Polsce kodeksy są wydawane w formie ustaw. Bardziej znane to: kodeks cywilny, kodeks karny, kodeks pracy, kodeks rodzinny i opiekuńczy, czy kodeks wykroczeń.
Niektóre ustawy regulujące całościowo daną dziedziną nie mają szczególnych nazw i stosowana jest inna nazwa - np. "prawo o ruchu drogowym" oraz wyodrębniona z niego później ustawa o kierujących pojazdami – nazywane łącznie kodeksem drogowym.
Kościół katolicki posługuje się własnym Kodeksem prawa kanonicznego.