Rodzaj urządzenia zamykającego, w którym do otwarcia zamka używa się sekwencji symboli, zazwyczaj cyfr.
Taką kombinację wprowadza się zwykle za pomocą zestawu kilku tarcz z wyrytymi symbolami, które bezpośrednio współpracują z mechanizmem zamykającym. Obecnie dostępne są różne rodzaje zamków, od niedrogich, trzycyfrowych kłódek do bagażu, po sejfy o wysokim poziomie bezpieczeństwa.
Prawdopodobnie pierwszy zamek szyfrowy skonstruował już w 1206 roku muzułmański inżynier Ismail Al-Jazari. W dodatku udokumentował konstrukcję tego zamka szyfrowego w swojej książce Al-Jami’ Bain Al-‘Ilm wal-Amal Al-Nafi’ fi Sina’at Al-Hiyal (Księga wiedzy o pomysłowych urządzeniach mechanicznych).
Jego zamknięcie do skrzyń i szkatuł składa się z czterech tarcz, gdzie z kolei każda z tych tarcz składa się z trzech dysków z trójkątnym wycięciem na obwodzie. Każda tarcza wykorzystuje szesnaście z dwudziestu ośmiu liter alfabetu arabskiego. Jedynie ktoś, kto znał sekwencję liter na każdej z czterech tarcz, mógł wyrównać wszystkie wycięcia, co skutkowało tym, że dopiero wtedy skrzynia mogła zostać otwarta.
Do dziś zachowało się zaledwie pięć szkatuł z początku XIII wieku z takim zamkiem szyfrowym z czterema tarczami na pokrywie. Jedna z nich, prawdopodobnie najwspanialsza, powstała na początku XIII wieku w domu rodzinnym mistrza w Dżazirze i znajduje się w zbiorach Khalili - ilustracja na końcu artykułu.
W XV wieku Leonardo da Vinci zaprojektował mechanizm przypominający dzisiejsze zamki sejfowe, wykorzystujący do zamknięcia (zamiast klucza) zestawu bębnów, tarcz, kół zębatych i precyzyjnych pierścieni. Nawet dzisiaj, współczesne mechaniczne zamki szyfrowe, zwane często zamkami sejfowymi, opierają się na podobnej zasadzie działania, wykorzystując zestaw dysków lub zapadek, które należy ustawić w odpowiedniej kolejności za pomocą pokrętła, aby je otworzyć.
Warto tutaj zauważyć, że pierwszy zamek alfabetyczny w Europie skonstruował prawdopodobnie wenecki inżynier z XV wieku - Giovanni Fontana, trzysta lat po Al-Jazarim.
W XVI wieku kolejnym, który opisał zamek szyfrowy i jego działanie był włoski uczony epoki renesansu, Gerolamo Cardano.
Pierwsze nowoczesne obrotowe zamki szyfrowe na początku lat 70-tych XIX wieku stworzył Linus Yale Jr.
Około 1878 roku, niemiecki ślusarz Joseph Loch zmodyfikował projekt Yale'a dla jubilera Tiffany'ego w Nowym Jorku, tworząc bezpieczne zamki bezkluczykowe.
Przez kolejne dekady, Loch wprowadzał wiele udoskonaleń w konstrukcji i działaniu zamków szyfrowych. Jego praca rozwinęła konstrukcję w stosunku do wcześniejszych wersji, przyczyniając się do rozwoju obrotowych zamków szyfrowych, które do dziś są stosowane w sejfach i innych przedmiotach o wysokim poziomie bezpieczeństwa.
Pierwszy komercyjnie opłacalny zamek szyfrowy z jedną tarczą, został opatentowany 1 lutego 1910 roku przez Johna Junkunca, właściciela American Lock Company.
Zaletą wszystkich mechanicznych zamków szyfrowych jest ich niezawodność, ponieważ nie wymagają zasilania, a ich zasada działania opiera się na kombinacji pokrętła z wewnętrznymi elementami blokującymi, takimi jak dyski lub zapadki.
Trzeba tutaj dodać, że współcześnie oprócz mechanicznych zamków szyfrowych, są dostępne również zamki elektroniczne, gdzie odpowiednią kombinację wprowadza się np. przy pomocy klawiatury.
