Precyzyjny przyrząd pomiarowy o dokładności do 0,01 milimetra (mikromierz).
Umożliwia przeprowadzanie pomiarów długości, grubości i średnicy przedmiotów.
Działanie przyrządu opiera się na użyciu śruby mikrometrycznej oraz noniusza. Śruba mikrometryczna, to bardzo precyzyjnie wykonana śruba o skoku gwintu 0,5 lub 1 milimetra, połączona z bębnem mikrometru, na obwodzie którego wygrawerowano podziałkę (noniusz).
Z bębnem mikrometru połączone jest sprzęgłem zapadkowym pokrętło zapewniające odpowiedni, stały docisk szczęk przyrządu.
Już w roku 1631 francuski matematyk Pierre Vernier wynalazł noniusz. Swój wynalazek nazwał na cześć Pedro Nunesa, który pierwszy wpadł na pomysł zwiększania dokładności pomiarów w ten sposób.
Wikipedia podaje, że mikrometr został wynaleziony przez Włocha naturalizowanego w Polsce: Tytusa Liwiusza Burattiniego w wieku XVII, choć równolegle wynalazek mikrometru przypisuje się Anglikowi Williamowi Gascoigne jako ulepszenie suwmiarki Verniera.
W roku 1640, angielski astronom William Gascoigne opisał mikrometr własnego pomysłu, przydatny w teleskopie do pomiaru odległości kątowych między gwiazdami i względnych rozmiarów obiektów niebieskich, zaś angielski przyrodnik Robert Hooke w roku 1655 zademonstrował zastosowanie noniusza do śruby mikrometrycznej przy instrumentach astronomicznych.
Pierwszy mikrometr filarowy skonstruował Francuz Pierre Petit w roku 1665. Było mu to potrzebne do pomiaru średnic obiektów niebieskich, takich jak Słońce, Księżyc i planety.
Swoją śrubę mikrometryczną opracował również Heweliusz i zamontował przy mikroskopie pomiarowym. W latach 1648-1682 wykonywał pomiary deklinacji magnetycznej i odkrył jej zmiany.
Na początku XIX wieku angielski inżynier, wynalazca i przemysłowiec Henry Maudslay zbudował mikrometr stołowy, zdolny do pomiaru do jednej dziesięciotysięcznej cala (0,0001 cala około 3 µm ). Nazywał go "Lord Kanclerzem", ponieważ był używany do rozstrzygania wszelkich pytań dotyczących dokładności wykonania.
W roku 1844 opublikowano szczegóły mikrometru warsztatowego Whitwortha.
Dzisiaj mikrometry są wykonywane w różnych wielkościach o zakresach pomiarowych 0-25 mm, 25-50 mm, 50-75 mm i tak dalej co 25 mm do 1000 mm.