Narzędzie do ręcznej obróbki skrawającej, wykonane zazwyczaj z hartowanej stali.
To jedno z najstarszych narzędzi stolarskich, które ma postać płytki z ostrymi nacięciami, i służy głównie do spiłowywania określonego typu powierzchni.
Od rodzaju powierzchni zależy też rodzaj pilnika.
Kto wymyślił i skonstruował pierwszy pilnik, tego pewnie nigdy się nie dowiemy. Być może jego przodkiem była piła - ktoś, nieumiejętnie jej używając zorientował się, że przesuwanie ząbkami piły po jakiejś powierzchni powoduje jej skrawanie: a może by tak zastosować jednocześnie więcej niż jeden rząd takich ząbków? Połączyć kilka pił ze sobą?...
Jeden z pierwszych pilników wykonanych z brązu znaleziono na Krecie. Pochodził on z XX wieku p.n.e., natomiast pierwsze pilniki żelazne - znalezione w Egipcie - pochodziły z VII wieku p.n.e.
Obecnie pilniki są stosowane głównie w ślusarstwie do piłowania metalu, ale również spotykamy pilniki do drewna (tzw. tarniki), pilniczki do paznokci itd.
Zbudowane są zazwyczaj z powierzchni ściernej oraz rączki, którą wykonuje się z plastiku lub drewna. Czasem można także spotkać pilniki bez widocznej rączki, gdzie pewna część pilnika po prostu nie jest pokryta nacięciami.
Na powierzchniach części roboczej nacięte są zęby, nachylone w jedną stronę, ustawione skośnie względem osi pilnika.
W zależności od liczby nacięć przypadających na centymetr długości, rozróżnia się następujące pilniki:
zdzieraki (4,5 - 12,5);
równiaki (5,6 - 16);
półgładziki (9,5 - 23,6);
gładziki (13,2 - 31,5);
gładziki podwójne (20 - 45);
jedwabniki (35,5 - 67)
Oprócz ilości i wielkości zębów, pilniki różnią się miedzy sobą również kształtem przekroju poprzecznego.
Pilniki mogą mieć przekrój: owalny, trójkątny, okrągły, prostokątny, płaski, soczewkowy lub inny.
Ciekawostka:
Zanim Henry Maudslay skonstruował pierwszą przemysłową praktyczną maszynę do gwintowania, wcześniej gwinty wykonywano z użyciem dłuta i pilników.