Fosfor

Niezbędny do życia, w organizmach zwierzęcych jest składnikiem kości i kwasów nukleinowych.

symbol fosforuJest pierwiastkiem chemicznym o symbolu P z łac. phosphorus, występującym w postaci kilku odmian alotropowych - jedną z nich jest fosfor biały.
Po raz pierwszy, fosfor otrzymali w XII wieku arabscy alchemicy.

W Europie otrzymano go po raz pierwszy w 1699 roku.
Dokonał tego bawarski alchemik Hennig Brand (żył prawdopodobnie w latach 1630-1710), a stało się to podczas poszukiwania przezeń "kamienia filozoficznego", czyli substancji, która rzekomo przekształcać miała metale nieszlachetne (np. ołów) w złoto.
alchemik Hennig BrandAlchemik wierzył, że pierwotna materia, z której będzie mógł otrzymać kamień filozoficzny jest zawarta w ludzkim moczu. Po odparowaniu około 5500 litrów zebranego moczu otrzymał gęstą (nieźle chyba śmierdzącą) ciecz o konsystencji syropu.


Po podwójnej destylacji tego "syropu", otrzymał substancję nazywaną "martwą głową". Kolejnym krokiem była redukcja węglem tego co uzyskał, czyli wyżarzanie w retorcie z dodatkiem węgla i piasku, ale bez dostępu powietrza.
W efekcie tych zabiegów wykształcił się biały pył, który świecił w ciemności.
fosfor czerwonyOd greckiego wyrażenia "niosący światło", Brand nazwał otrzymaną w ten sposób substancję fosforem.

Otrzymane w ten sposób zaledwie 120 gramów fosforu usiłował w dalszym ciągu wykorzystać do zamieniania innych substancji w złoto.
Kiedy jednak zorientował się, że kolejne eksperymenty nie przynoszą oczekiwanych efektów, postanowił wykorzystać zainteresowanie społeczeństwa substancją i zaczął nią handlować, podając cenę wyższą od złota, oraz zachowując sposób otrzymywania fosforu w tajemnicy.
Gdy zrozumiał, że sekret długo się nie uchowa, sprzedał technologie produkcji fosforu drezdeńskiemu chemikowi Krafftowi za 200 talarów.

Jak produkuje się fosfor, ogłosił światu niemiecki chemik, Johann Kunckel, który samodzielnie otrzymał ten pierwiastek w roku 1678.
alchemikNiezależnie od wyżej wymienionych chemików, w artykule opublikowanym w 1693 roku, opisał sposób otrzymania fosforu z ludzkiego moczu Robert Boyle. Udoskonalony sposób otrzymywania fosforu opublikował w 1743 roku Andreas Sigismund Marggraf.

Jednak dopiero w 1779 roku, francuski chemik Antoine Lavoisier udowodnił, że fosfor jest pierwiastkiem, i określił jego właściwości.
W 1810 roku James Murray uzyskał nawóz superfosfat SSP, a trzy lata późnej angielski fizyk i chemik Humprey Davy opisał korzyści rolnicze związków fosforu. Obecnie rosnące zapotrzebowanie na pokarm sprawia, że 80% produkowanych związków fosforowych to nawozy.

W roku 1812 wykorzystano fosfor biały w zapałkach. Znajdował się w ich łebkach i dlatego zapalały się one przy potarciu o dowolną powierzchnię, jednak z powodu jego trujących właściwości, zastąpiono go fosforem czerwonym, który znajduje się, wraz z mączką szklaną, tylko na bocznej stronie pudełka przeznaczonej do pocierania.

fosfor białyW pierwszej komercyjnej metodzie otrzymywania fosforu (koniecznego do produkcji zapałek) substancją wyjściową były kości zwierzęce, co znalazło odbicie w proponowanej polskiej nazwie fosforu - koścień.

W swojej białej postaci fosfor bardzo powoli się utlenia, cały czas wydzielając promieniowanie świetlne. W historii uchodził za substancję piekielną. Wiele negatywnych opinii na jego temat formułowano pod wrażeniem stosowania fosforu do celów militarnych jako składnika bomb zapalających, gazów paraliżujących, trucizn, granatów dymnych, a nawet zapałek i mas świecących, których silnie trujące właściwości spowodowały formalny zakaz ich stosowania w wielu państwach na początku XX wieku.

Oprócz fosforu białego, można jeszcze spotkać:

 strzałka fosfor czerwony, zwany fosforem bezpostaciowym, używany jako jeden ze składników draski na pudełkach od zapałek. Jest nietoksyczny, mniej reaktywny od fosforu białego.
Zapala się powyżej 400° Celsjusza, jego ugaszenie również jest bardzo trudne, ponieważ pali się nawet przy ograniczonym dostępie tlenu.
strzałka fosfor fioletowy, nierozpuszczalny w żadnej substancji, mało aktywny chemicznie.
strzałka fosfor czarny o metalicznym połysku, najtrwalsza z odmian, przewodzi prąd elektryczny.


kamera Zobacz właściwości czerwonego fosforu: