Przekładnia zębata

Mechanizm służący do przeniesienia ruchu z elementu czynnego (napędowego) na bierny.

Jednocześnie następuje zmiana parametrów ruchu, czyli prędkości i siły, lub momentu siły.


Przekładnia może zmieniać:

  ruch obrotowy na ruch obrotowy - najczęstszy przypadek,
  ruch obrotowy na liniowy lub odwrotnie,
  ruch liniowy na ruch liniowy.


Historia i zakres stosowania przekładni zębatych wiąże się ściśle z powstaniem koła.
Czas i miejsce pierwszego zastosowania przekładni zębatej nie są znane. Były to prawdopodobnie przekładnie wykonane z drewna, i początkowo były najprawdopodobniej cierne (oba koła stykały się ze sobą), ale wkrótce (wspomina już o nich grecki filozof Arystoteles w dziele Mechanika już w IV wieku p.n.e.), przekształciły się w koła zębate zbudowane z dwóch kół zębatych koronowych ustawionych prostopadle do siebie.

II wiek p.n.e. to okres, w którym przekładnie zębate znalazły szerokie zastosowanie w całym basenie śródziemnomorskim.

Znanych jest wiele konstrukcji, w których zastosowano skomplikowane przekładnie zębate. Jedną z bardziej interesujących jest krokomierz służący do mierzenia długości przebytej drogi, zbudowany w kształcie skrzyni umieszczonej na dwóch kołach, wewnątrz której umieszczono kilka przekładni napędzanych od kółek jezdnych wózka. Każda z nich zmniejszała odpowiednio liczbę obrotów kółek jezdnych, co pozwalało na rejestrację przebytej drogi.
Wiele szkiców przekładni zębatych, m.in. walcowych, śrubowych, stożkowych i ślimakowych pozostawił Leonardo da Vinci.

Wynalazek przekładni umożliwił konstruowanie coraz bardziej doskonałych obrabiarek, gdzie początkowe, prymitywne formy przenoszenia napędu zastąpione zostały właśnie przy pomocy różnego rodzaju przekładni.

Najprostszą przekładnią zębatą, jest przekładnia pojedyncza jednostopniowa składająca się z dwóch kół zębatych. Częściej stosowane są przekładnie wielokrotne (wielostopniowe). Prócz funkcji przenoszenia ruchu, przekładnie mogą zmniejszać lub zwiększać prędkość obrotową. Gdy przełożenie prędkości obrotowej ma wartość stałą, to przekładnie nazywamy jednobiegową, natomiast gdy wartość ta ulega zmianie - wielobiegową (np. skrzynia biegów w samochodzie).
Specjalną odmianą przekładni zębatej jest przekładnia łańcuchowa, stosowana np. w rowerze.

W roku 1781 James Watt buduje maszynę parową, w której ruch posuwisty zostaje przy pomocy przekładni przekształcony w ruch obrotowy wału (do napędu młotów kuźniczych).