Sztuka miniaturyzowania roślin uprawianych w odpowiednio dobranych, płaskich pojemnikach.
Nazwa pochodzi z japońskiego: bon - płaska taca lub pojemnik, sai - roślina). Takie żywe miniatury (drzew lub krzewów), otrzymuje się poprzez specyficzne przycinanie, formowanie drutem, oraz pielęgnację - chodzi o takie uformowanie rośliny, by wyglądała na stare, kilkudziesięcioletnie drzewo.
Bonsai w Chinach jest nazywane pensai.
Historia sztuki bonsai zaczyna się w Chinach, jeszcze przed naszą erą. Istnieją legendy opisujące jej powstanie w czasach panowania dynastii Han (206 p.n.e. - 220 rok n.e.); według jednej z nich, czarownik, który żył wówczas w Chinach, potrafił zmniejszyć góry, rzeki, drzewa, domy i ludzi do tak małych rozmiarów, że wszystko mieściło się na niedużej tacy.
Inna legenda twierdzi, że jeden z Cesarzy dynastii Han, nakazał zbudowanie na dziedzińcu swojego pałacu miniaturowego krajobrazu, ukazującego bogactwo i ogrom swojego imperium.
Jeszcze inne źródła podają, że początki bonsai sięgają IV wieku naszej ery, w której pewien chiński poeta i urzędnik, po przejściu na emeryturę zaczął hodować chryzantemy w płaskich doniczkach. Niektórzy z kolei datują początek bonsai w czasach dynastii Tang - około 200 lat później. Dowodem na to mogą być dwa obrazy znalezione w grobowcu księcia z dynastii Tang ( 618-907 n.e.), na których widać służących, niosących miniaturowe krajobrazy, oraz donicę z drzewem.
Chociaż sztuka bonsai powstała w Chinach, to jej prawdziwy rozkwit rozpoczął się, kiedy trafiła dzięki buddyjskim mnichom do Japonii.
Według źródeł, Japończycy włączyli ją do swych tradycji w VIII wieku n.e. Najwcześniejsze rysunki pochodzą ze skryptów z 1309 roku, z kolei pierwszy wiersz mówiący o bonsai pochodzi z połowy XIV wieku.
Początkowo sztuką tą zajmowali się wyłącznie ludzie wysoko urodzeni - arystokraci, szlachta, oraz osoby duchowne. Od XVII wieku sztuka bonsai zaczęła być praktykowana przez wszystkie klasy, dzięki czemu zaczęła gwałtownie zyskiwać na popularności.
Pierwsza wystawa bonsai w Japonii odbyła się w Tokio dopiero w 1892 roku. Zminiaturyzowane drzewka przekazywane są z pokolenia na pokolenie - zdarza się, że liczą nawet do kilkuset lat!
Do Europy bonsai przybyło w XIX wieku. Pierwszy pokaz mini drzewek, miał miejsce na wystawie Powszechnej w Paryżu w 1878 roku. Kolejne międzynarodowe wystawy odbywały się coraz częściej.
Początkowo co prawda Europejczycy postrzegali bonsai jako czynność torturującą naturę, jednak już w latach 30-tych XX wieku bonsai zostało ostatecznie sklasyfikowane jako dziedzina sztuki.
Trzeba pamiętać, że taka uformowana roślina, to nadal żywa roślina, i tak jak w naturze potrzebuje odpowiednich warunków by móc się rozwijać.
Przygotowując np. małą sosnę czy świerk, trzeba pamiętać, że ona też potrzebuje pór roku, zmiany temperatur, prawdziwej zimy - jak w naturalnym cyklu. Mała brzoza na jesieni zgubi liście, a jabłoń na wiosnę wypuści kwiaty.
A do tego, te niezwykłe drzewka potrzebują słońca, a nie domowej lampy.
Ciekawostka:
Widoczne na zdjęciu obok drzewko ma około 800 lat i nie jest to wcale rekord. Są ponoć drzewka, które zaczęły rosnąć jeszcze przed chrztem Polski!