Starodawne urządzenie do mielenia ziarna, składające się z dwóch kamieni, jednego nad drugim.
Pierwotne nieckowate żarna składały się z okrągłego wgłębionego kamienia (piaskowca, gnejsu, granitu) i drugiego mniejszego, kulistego tzw. rozcieracza - ten drugi jest ruchomy względem dolnego.
Pojawiały się one już w paleolicie i przetrwały do około 500 roku n.e., sporadycznie np. w Ałtaju, nawet do dnia dzisiejszego.
Z nich zrodziły się żarna protorotacyjne (oba kamienie jednakowe, dolny niewgłębiony), znane w Polsce około VII wieku p.n.e.
Znaczny postęp oznaczały żarna rotacyjne (obrotowe), powstałe około 500 lat p.n.e. (u nas znane w I wieku p.n.e.), które w okresie rzymskim (I - IV wiek p.n.e.) wyparły poprzednie i do dziś występują w wielu rejonach północnej Afryki, Europy i Azji.
Składają się one z dwóch kręgów kamiennych o średnicy 18 - 45 centymetrów, nieruchomego leżaka i ruchomego bieguna, wprawianego w ruch obrotowy długą (górnym końcem unieruchomioną), drewnianą rękojeścią. Dla regulacji przemiału, nasadza się na osi między kamieniami drewnianą lub metalową poprzeczkę. Żarna umieszcza się na stojakach (kadłubach), mających postać pudła, koryta, stołu z wgłębieniem na ziarno w blacie tzw. duczą.
Tatarzy i Baszkirowie posługują się od wieków żarnami drewnianymi, Chińczycy i Japończycy pleciankowo - glinianymi wyłożonymi twardym drewnem.
Rzymianie skonstruowali żarna kieratowe o napędzie zwierzęcym (woły, osły), w średniowieczu rozwinęły się z nich młyny wodne - koło wodne, i wietrzne - wiatraki, w XVIII wieku młyny parowe, w XX wieku młyny o napędzie spalinowym i elektrycznym, wszystkie pracujące na tej samej co żarna zasadzie - dwóch kamiennych grubych rowkowanych tarczach, mielących zboże.
W Polsce żarna obrotowe były do końca XI wieku jedynym urządzeniem do mielenia zboża; od początku XII wieku zaczęły się rozpowszechniać młyny wodne, a do końca XIII wieku wiatraki, głównie w Wielkopolsce.
Pierwszy parowy młyn założyli w 1825 roku bracia Łubieńscy w Warszawie na Solcu.
Obok żaren, do obłuskiwania lub śrutowania ziarna służyły stępy (na terenach Polski od pierwszego tysiąclecia p.n.e.), czyli prymitywne moździerze składające się z kamiennej misy, lub wydrążonego drewnianego kloca oraz tłuczka, czyli stępora (podłużnego kamienia lub drewnianej pałki).
W Azji powstała i z czasem rozpowszechniła się na inne kontynenty stępa nożna, której stępor poruszany był nogą; w Polsce pojawiła się we wczesnym średniowieczu.
Stępy są używane do dziś w najbardziej cywilizowanych krajach europejskich, jak np. Szwajcaria, Austria, Włochy, Czechosłowacja.