Ciężki, miękki i błyszczący metal, który obok żelaza odegrał największą rolę w rozwoju ludzkości.
Nie może się wprawdzie równać z żelazem pod względem znaczenia i zastosowań, ale jego wpływ na mentalność ludzi jest ogromny.
Jeśli coś porównujemy do złota, to z reguły musi być najlepsze.
Jako pierwiastek (o symbolu Au - z łac. aurum) zasługuje na podziw i uwagę, jest bowiem metalem szlachetnym, czyli nie doznaje uszczerbku pod wpływem warunków atmosferycznych, nie rdzewieje, nie pokrywa się nalotem.
W tablicy Mendelejewa leży w grupie 11 i 6 okresie. Mimo konfiguracji elektronowej sugerującej jego jednowartościowość, złoto najchętniej występuje w związkach jako trójwartościowe. Jest dość ciężkie. Sześcian o boku 10 centymetrów (1 litr) waży 19,3 kilograma. Ma piękną jasnosłoneczną barwę, nie zmieniającą się pod wpływem ogrzewania, nie traci też metalicznego połysku. Topi się w temperaturze 1063 stopni Celsjusza, a jedynym kwasem który go rozpuszcza jest tzw. woda królewska - (mieszanina stężonego kwasu solnego i azotowego w proporcji 3:1).
Prawie każda drobina złota, jaka istnieje na świecie, powstała podczas wybuchu gwiazd supernowych, dlatego w przyrodzie występuje rzadko - o wiele rzadziej niż inne metale. W czystej, rodzimej postaci, złoto występuje jako blaszki, grudki, lub łuski. Zdarzają się również bryłki złota, tzw. samorodki. Właśnie ze względu na to, że występuje w ilościach śladowych, złoto od tysięcy lat posiadało olbrzymią wartość, a wraz z rozwojem cywilizacji doceniono jego użyteczność w systemie monetarnym. Udało się wprawdzie wytworzyć złoto w wyniku przemiany jednego pierwiastka w inny, ale koszty takiej operacji (z użyciem reaktorów jądrowych) czyni ją kompletnie nieopłacalną.
Prawdopodobnie, już 6 tysięcy lat p.n.e. ludzkość potrafiła wypłukiwać złoto z piasku. W starożytności wydobywano je w Nubii, Indiach i legendarnym Ofirze.
W Europie Rzymianie uzyskiwali złoto w Hiszpanii i Portugalii.
W średniowieczu największe ilości złota dostarczały kraje czeskie, w Ameryce natomiast Peru. W Polsce wydobywano niewielkie ilości złota na Śląsku, w okolicy Legnicy i Złotogóry, jak również w Złotym Stoku koło Płocka.
Początkowo szukano złota jedynie na powierzchni Ziemi, jednak już około 3 tysięcy lat p.n.e. powstały pierwsze kopalnie na Pustyni Arabskiej, skąd wydobyto prawdopodobnie około 850 ton złota. W latach 1567-1085 p.n.e. główną krainą eksploatacji złota była Pustynia Nubijska i szacuje się, że tamtejsze roczne wydobycie wynosiło wówczas około 25 ton (z samego tylko grobowca Tutenchamona wydobyto aż 40 ton złota).
Legendarne skarby Inków i tajemnicza kraina Eldorado w Ameryce Południowej, to osobny rozdział historii złota - gdy Hiszpanie wylądowali w Peru w 1532 roku i uwięzili inkaskiego władcę Atahuallpę, w zamian za darowanie życia obiecał on wypełnić raz złotem i dwa razy srebrem pokój, mający około siedmiu na pięć metrów do wysokości dwóch i pół metra i swoją obietnicę spełnił, ale i tak zginął uduszony garotą.
Uniknął spalenia na stosie, bo w ostatniej chwili zdecydował się na chrzest.
Nie mniej sławna jest historia "gorączki złota", która w XIX wieku opanowała Kalifornię i Alaskę w Ameryce Północnej, a która zaczęła się od odkrycia dokonanego w Karolinie Północnej przez Conrada Reeda, syna Johna. Znalazł on kawał ciężkiej skały, którą jego ojciec przez trzy lata wykorzystywał do podpierania zamykających się drzwi. Pewnego dnia jubiler rozpoznał ją jako ośmiokilogramowy samorodek złota. John Reed sprzedał mu wartą 3600 ówczesnych dolarów bryłę za 3,5 dolara.
Dziś byłaby warta ponad 200 tysięcy dolarów.
W tym samym czasie odkryto też zasobne złoża złota w Australii, gdzie największy ze znalezionych samorodków ważył aż 96 kilogramów. Również w tym okresie rozkwitała eksploatacja i produkcja złota w Rosji - najpierw na Uralu (największy znaleziony tam samorodek ważył 36 kilogramów), a później na Syberii. Obliczono, że z tych złóż w carskiej Rosji pozyskano około 3000 ton złota.
Szacuje się, że od początku istnienia ludzkości wykopano, wymyto i podniesiono 150 tysięcy ton złota - z całego tego złota można by utworzyć kulę o średnicy zaledwie 25 metrów. Wiadomo natomiast, że w morskiej wodzie i osadach znajduje się 10 miliardów ton tego cennego kruszcu - jak na razie wydobycie jest zbyt trudne, a co za tym idzie nieopłacalne.
Ze względu na cenę, złoto było najczęściej fałszowaną substancją w dziejach ludzkości. Warto tu wspomnieć historię prawa Archimedesa - odkrytego przy okazji dociekań, czy aby wykonana przez złotnika korona zawierała tyle złota, ile powinna. Już w starożytności fałszowano złoto, za co, oczywiście, groziły (i grożą do dzisiaj) surowe kary. Najczęstszym "zamiennikiem" były stopy miedzi i cynku - mosiądz i tombak, a i obecnie znajdują się naiwni, kupujący okazyjnie "złotą biżuterię" mającą ze złotem wspólny tylko kolor.
Fałszerstwa monet - kolejne zastosowanie złota, dzisiaj już tylko do kolekcjonerskich nominałów - to następny temat na długą, kryminalną opowieść.
Złoto jest wyjątkowo plastyczne - z 1 kilograma złota można uzyskać bardzo wytrzymały drut o długości 2 kilometrów, a z jednego grama można uzyskać płat o powierzchni metra kwadratowego. Można je też rozwałkować tak, że staje się przezroczyste - przeświecające przez nie światło ma kolor zielonkawoniebieski, bo metal silnie odbija kolor czerwony i żółty, przepuszczając pozostałe barwy.
Walory złota sprawiły, że od najdawniejszych czasów wyrabiano z niego przedmioty, pełniące funkcje przede wszystkim ozdobną. Dowody na to znajdujemy na całym świecie, gdzie podczas prac archeologicznych wielokrotnie odkrywano piękne, częstokroć niezwykle misterne wyroby i ozdoby dawnych cywilizacji.
Około 75% światowej produkcji złota jest składowane jako zabezpieczenie kruszcowe banknotów emisyjnych wszystkich państw świata. Pozostałą część zużywa się w złotnictwie, dentystyce (choć tutaj jego znaczenie spada), przemyśle i elektronice.
Złoto jest używane w automatycznych systemach, które gazem napełniają poduszki bezpieczeństwa w samochodach, ponieważ specjalne elektryczne detale ze złota są przez lata odporne m. in. na działanie korozji.
Żółty metal używany jest w procesach oczyszczania powietrza z zanieczyszczeń (katalizatory, maski gazowe), jak i służy przy produkcji tworzyw do specjalistycznych kombinezonów, przydatnych podczas katastrof chemicznych itp.
Szlachetne cechy tego metalu doceniono także w sztuce i architekturze, używając go do złocenia elementów rzeźbiarskich, a także na pokrycia dachowe niektórych obiektów sakralnych.
W przemyśle samochodowym tacy potentaci jak Chrysler, Ford czy GM wykorzystują złoto podczas procesu suszenia świeżo lakierowanych aut.
Z trwałością złotych wyrobów zawsze wiązała się ich wysoka cena. Złotem płacono, złoto kupowano, w złocie lokowano majątek, złota pożądano lub tracono za nie życie. W Polsce w jubilerstwie najczęściej stosowana jest złoto o próbie 0,585 (popularnie 14 karat).
Podstawową jednostką w handlu metalami szlachetnymi jest uncja trojańska, czyli 31,1035 grama. Trojańska nie od Troi, ale francuskiego miasta Troyes, w północno-wschodniej Francji, ważnego w średniowieczu ośrodka handlowego.
Ciekawostka:
Złoto jest naprawdę ciężkie! 1 metr sześcienny złota waży aż 19,3 tony, jeden litr złota waży 19,3 kilograma a kulka o średnicy 4,6 centymetra waży kilogram. Kulka, która ma średnicę taką jak popularna złotówka ważyłaby około pół kilograma!
Zobacz film o złocie: